| | |
|
|
|
Kohen
e fundit u zhvillua njė polemikė lidhur me ēėshtjen e protestimit tė njė
grupi nėnpunės tė Qeverisė dhe Kuvendit tė Kosovės rreth pjesėmarrjes sė
njė pėrkthyeseje shqiptare, e cila nė njė vizitė te Organet pėrkatėse
Gjermane bartėte ferexhe nė kokė (Shiko: Koha
Ditore, 29.11. 2003).
Arsyeja
qė mė shtyri tė shkruaj dhe tė shprehi qėndrimin tim lidhur me rastin nė
fjalė, ėshtė shprehja apo vlerėsimi i ndėrkombėtarit Jürg Löneburg
gjoja se ferexhja: na
ēenka pjesė e shoqėrisė dhe kulturės shqipetare
(Shiko: Zeri
i ditės, botimi pėr perendim, 2.
12.2003, fq. 5. )
Fillimisht
dua tė
bėjė njė sqarim rreth Fesė Islame, ndonėse ėshtė tejet veshtire tė japėsh
njė veshtrim i pergjithshėm pėr Islamin. Feja islame nė njė anė
prezentohet si njė fe
moniste
(besimi nė njė Zot), ndėrsa nė anėn tjeter
paraqet njė civilizacion.
Mėtutje
shtrohet pyetja a ėshtė islami si fe kulturė apo zivilizacion? Nese
do perfshihej bota islame ne tėrėsi, atėherė mund tė flasim pėr
zivilizim, poqese flasim pėr kulturė, ky koncept ėshtė shumė mė i ngushtė
se civilizimi. (krahaso: B.
Tibi, Krieg der Zivilisationen=>Lufta mes zivilizimeve).
T“i qasem tani rastit konkret shqiptarė. Historia
e popullit shqiptar
ėshtė njė histori specifike njėherit edhe interesante. Islamizimi
i popullit shqiptar pason me zgjėrimin e perandorisė Osmane nė rajonin e
Ballkanit. Sipas dėshmive historike, procesi i islamizimit tek shqiptarėt
vazhdon deri nė fund tė shekullit 19-tė dhe fillim tė shek 20-tė (Shiko: Georg
Stadtmüller, Ilsamizimi te shqiptarėt, revista Urtia, 2001 Zagreb).
Kur
flasim per Islamin, vlen tė theksohet se, kjo fe kultivohet nga teologė
islam tė shkollave tė ndryshme. Shkollat teologjike islame qė kanė bazėn
nė Arabinė Saudite, janė
tė njohura si
shkolla mė ekstreme, tė cilat dallohen nga shkollat islame turke, ku islami
mėsohet ndryshe nga ato arabe. Vahabizmi ėshtė njė lėvizje ekstreme e
demontrimit tė islamit qė mėsohet nė shkollat islame nė Arabinė Saudite.
Sufizmi, si shkollė tjetėr, ka bazė nė shkollat teologjike turke, e cila
ėshtė shkollė mė tolerante nė
relacion me
ato tė Arabisė Saudite.
Tradicionalisht,
shqiptarėt janė te njohur si tolerant sa i pėrket ēėshtjes sė fesė, dhe
kjo argumentohet me faktin e rrjedhės sė
procesit tė islamizimit tė shqiptarėve si dhe vėnien e ēėshtjes sė
kombit (etnisė dhe gjuhės) nė radhė tė parė, dhe kėtė e bėjnė
shqiptarėt edhe sot kurė deklarohen nė regjistrimet e ndryshme qė bėhen nė
perendim (Krahaso:Lajmin
pėr media tė Bundesamt für Statistik der Schweiz, Eidgenössische Volkszählung
2000, 30.1. 2003).
Islami te shqiptarėt ėshtė islam sufist dhe brenda fejės islame
kemi nėnndarje apo sekte. Feja islame si fe, te populli shqiptarė dallon nga
popujt tjerė, njėherit edhe nga vet fakti se ka elemente tė ndryshme
tradicionale tė kulturės specifike shqiptare. Ky fakt mund tė vėrtetohet
tek disa tradita tė popullit shqiptarė, pavarėsisht nga besimi i tyre.
Tė
konstatohet se ferexhja ēenka
pjesė e kulturės sė popullit shqiptarė ėshtė njė gabim fatal.
Metutje dua t`i kujtoj zotit ndėrkombėtar se, bartja e shamisė dhe
mantelit kanė qenė pėrherė prezente nė kulturėn shqiptare
por jo edhe ferexhja. Kėtu duhet tė bėjmė dallimin mes ferexhes dhe
shamisė e mantelit. Ferexhja nuk ėshtė pjesė e kulturės shqiptare z. ndėrkombėtar.
Kjo e ashtuquajtura kultuėr u paraqit me ardhjen e organizatave
tė ndryshme islamike nga vendet arabe, ku vahabizmi ėshtė shumė prezent (Krahaso:
Isa Blumi, Islami politik ndėr shqiptar: A po vijnė talibanėt nė Ballkan).
Prandaj protestuesit me tė drejtė e kanė refuzuar ferexhėn si joshqiptare.
Trajtimet
lidhur me ferexhen nga aspekti juridik
Sipas
tė dhėnave tė njohura statistikore nė botė janė diku 1.3 miliard
popullatė tė besimit musliman. Nė
Europė kemi 20 milion, 12 milion prej tyre janė emigrant. Praktika juridike
e vendeve perendimore ka dhėnė disa vlersime, tė cilat dallojnė nga njė
ligj i njė shteti nga njė shtet tjetėr. Pra, duhet
theksuar se, nė perendim nuk ka dallime mes ferexhės dhe shamisė.
Emigrantėt musliman qė jetojnė dhe veprojnė nė vendet perendimore e kanė
shfrytėzuar lirinė e religjionit pėr tė kėrkuar pėr bartjen e lirė tė
shamive nė vendet e tyre te punės si shkolla etj., etj.. Nė pėrgjithėsi
vendet demokratike vlerėsojnė dhe qėndrojnė pas mendimit se, shteti nuk
duhet tė involvohet, pėrzihet nė punėt e feve, mirėpo shqetėsimet lindin
atėherė kurė nė kuadėr tė lirisė sė fesė kėrcėnohet indoktrinimi (Krahaso:
Der
Standard, 26.9.2003, Austri).
Nė
literaturė, ēėshtja e shamisė sipas analizave juridike, ka pėrfunduar
nė njė kolizion mes tė drejtės sė fesė dhe neutralitetit tė shtetit pėrballė
feve. Pra, ndarja e shtetit nga religjioni.
Gjykata
Kushtetutese e Gjermanisė nė vendimin e saj shembullorė qė mori lidhur me
njė prozes gjyqėsor ku si lendė
trajtohej ēėshtja,
se a duhet lejuar qė njė mėsuese tė bartė shaminė gjatė dhėnies sė mėsimit.
Gjykata nė fjalė parimisht i jep tė drejtė zonjės mėsuese muslimane,
duke u bazuar nė lirinė e fesė, por njėkohėsisht gjykata apelon te
organet ligjvėnėse gjermane, ku
thotė se, politika duhet tė
marrė iniciativė, qė njė ēėshtje apo problematikė e tillė tė
sanksionohet nga ligjore.(Shiko: Njoftimin
pėr media tė Gjykatės Kushtetuese Gjermane
nr. 71/2003). Me kėtė vendim Gjykata Kushtetutese Gjermane ka
hudhur poshtė vendimin e gjyqit tė shkallės sė dytė, ku ndalimi i bartjes
sė shamisė ishte argumentuar me neutralitetin e shtetit pėrballė feve, ku
shteti si shtet ka prioritet nga liria e fesė.
Trupi
gjykues edhe pse kishte vendosur me shumicė votash, brenda kėtij trupi prej
gjykatėsve ka pasur edhe mendime tjera sa i pėrket kėtij vendimi. Argumenti
qė ata kanė pėrfaqėsuar ėshtė se punėtorėt e inkuadruar nė punė
publike, duhet tė jetė shumė i
matur nė ēėshtje tė fesė dhe pikėpamjeve tė tyre. Rreth problemit nė
fjalė kemi mendime dhe vlerėsime tė ndryshme. Disa mbrojne mendimin se,
liria e religjionit ka pėrparėsi nga neutraliteti i shtetit, dhe se bartjen
e shamisė e trajtojnė si mė tepėr kulturė tė veshjes se sa si
element qė demonstronė njė fe. Grupi tjetėr mendon se shamia ėshtė shenjė
qė demonstron pėrkatėsinė fetare tė njė personi, dhe se shkollat janė
vende publike dhe si te tilla duhet tė mbesin neutrale ndaj feve. Poashtu me
tutje pason argumenti se, shamia ėshtė shenjė e shkeljes sė lirive dhe tė
drejtave tė gruas, pra paraqet edhe diskriminimin e saj ne jetė (Krahaso: Der
Standard, 25.9.2003).
Ēėshtja
e shamisė nė vendet e tjera tė Evropės
Nė
Francė, ēėshtja e shamisė ėshtė zgjidhur qysh para njėqind vjetėsh.
Republika laike e Francės ka ligjin miratuar, i cili bėnė ndarjen mes fesė
dhe shtetit, njėkohėsisht ndalon rreptėsisht bartjen e shenjave nė vendet
publike qė tregojnė pėrkatėsinė fetare. Nga kjo rezulton se, nė Francė
nuk ėshtė fare diskutabile bartja e shamive nė vendet publike tė punės.
Ndėrsa ajo qė ėshtė diskutuar nė francė, ėshtė se,
a duhet tė ndalohet edhe bartja e shamisė edhe pėr nxėnėsit apo jo?
Dhe kjo pyetje ka mbjellur probleme tek drejtoritė e shkollave franceze.
Njė
rast tė ngjajshėm si ai nė Gjermani, kemi pasur edhe ne Zvicėr. Njė mėsueseje
zvicerane, e konvertuar nė islam, i ndalohet bartja e shamisė gjatė
orės mėsimore. Nė vitin 1996 gjyqi i shkallės sė dytė i ndalon bartjen e
shamisė gjatė dhėnies sė mėsimit. Kėtė vendim e vėrteton edhe gjykata
federale e Zvicrės nė vitin 1997. Mėsuesja e konvertuar vazhdon me akuzėn
e saj edhe mėtutje, e cila paraqet ankesė pranė Gjykatės Evropiane pėr tė
Drejtat e Njeriut. Gjykata Evropiane vlerėson nė vendimin e saj nė vitin
2001 se, ndalimi i bartjes sė shamisė nė orėt e mėsimit nuk ėshtė
shkelje e lirisė sė fesė dhe poashtu nuk ėshtė vendim diskriminues (Krahaso:
Apa/Reuters, 24 shtator 2003).
Epilog
Feja/besimi
ėshtė ēėshtje
shpirtėrore, individuale. Populli shqiptarė duhet ta ketė njė gjė tė
qartė se, ortodoksizmi, islamizmi dhe katolicizmi tanimė janė bėrė pjesė
e popullit shqiptar. Kontinuiteti i bashkėjetesės mes bashkėsive fetare
shqiptare duhet tė ruhet e tė kultivohet edhe mė shumė se qė ėshtė
kultivuar deri mė tani. Nėse vėjmė nė rend tė parė kombin, pra, se jemi
shiptarė, atėherė duhet doemos tė punohet nė reduktimin e tensioneve ndėrfetare
te shqiptarėt. Apelojė, qė te jemi shumė vigjilent ndaj ndikimeve dhe
rrymave tė ndryshme fetare radikale qė kėrkojnė tjetėrsimin e identitetit
tonė shqiptar, ngase atėherė nuk do jemi vetėvetja.
Sa
i pėrket polemikės rreth pėrkthyeses me ferexhe, qė pėr ne shqiptarėt
dallon nga bartja e shamisė, ishte e udhės tė vėhet nė diskusion, ngase
praktika dhe pėrvoja tė detyronė tė marrėsh vendime tė rėndėsishme pėr
tė ardhmėn. Tė kemi parasysh se, ėshtė edhe shumė e ndieshme nėse nuk pėrmbahemi
nga emocionet dhe nuk e vėjmė nė lėvizje logjikėn e gjuhes sė
arsyes sė shėndoshė, pėr
tė tejkaluar problemin. Mirėpo edhe tabuzimi i problemve nuk shpien te
zhgjidhja. Udhėheqėsia dhe organet kompetente tė Kosovės duhet tė marrin
qėndrim dhe t`i tregojnė popullit se pėr cilėn rrugė ata janė tė
vendosur megjithėse kjo ėshtė shprehur shumė herė nga krerėt e ndyshėm
shqiptarė se synohet Evropa, njė shtet tė sė drejtės me kushtetutė laike,
dhe janė kundėr njė shtet islamik, ku do mbreteronte ligji i sheriatit.
Shtrohet pytja, liria e fesė a duhet tė vlejė pėr tė gjithė apo vetėm pėr
njė individ tė njė bashkėsie fetare? Nėse disa po e mbrojnė ferexhen
duke u mbėshtetur nė lirinė e fesė, atėherė pse sulmohen ashtu rėnd ata
qė kanė njė simpati pėr njė religjion tjetėr?
Nėse
nisemi nga principi pėrpjestimorė (gjermanisht: Verhältnismässigkeitsprinzip)
shumė argumente flasin pėr ndarjen absolute tė shtetit tė Kosovės nga fetė,
pra tė jetė neutral ndaj feve. Aprovimi i njė ligji nga parlamenti i Kosovės,
permes tė cilit do tė precizoheshin ndalimet e elementet fetare nė vendet
publike (shtetėrore), do tė lehtėsonte shumė edhe gjykatat e Kosovės qė
nesėr tė kenė bazen juridike pėr rastet e mundshme qė do mund tė lindin.
Zgjidhja e kėtyre problemeve delikate nuk mund tė zhgjidhet pėrmes mediave,
ato mund tė senzibilizojnė problemin e tė ndihmojnė nė zgjidhjen e njė
ēėshtjeje por jo edhe ta zgjedhin definitivisht problemin. Njė procedurė
gjyqėsore dhe njė vendim nga Gjykata Supreme e Kosovės do tė ishin tė mirėseradhura.
Edhe vetė korrniza kushtetuese e Kosovės ka mjaft elemente qė do t`i
mjaftonte ēdo gjykate tė marrė vendim nė favor tė neutralitetit tė
shtetit pėrballe feve. Vlersoj se duhet tė provokohen precese gjyqėsore pėr
kristalizimin e situatave tė paqarta.
Paraqitja
e veshjeve arabe qė reflektonė qartė elemente radikale islame, nė Kosovė
kanė hyrė pas luftės. Dhe kjo paraqitje e re e demonstrimit te religjionit
islam bie ndeshė me traditėn shqiptare muslimane. Ferexhja padyshim ėshtė
pėr tu vlerėsuar si element qe ka pėr qėllim indoktrinimin e islamit
ekstrem vahabist dhe ekziston rreziku i pretendimeve pėr arabizimin e
popullit shqiptar (krahaso: Arbėr Xhaferi,Pax serbia,
Shekulli,
27.09.2003).
Zef
Ahmeti,Kand. Lic. Iura,
Univerziteti St. Gallen
|
|
| | | |